Chiến dịch Gettysburg (trong ngày 3 tháng 7 năm 1863); các đường nét thể hiện những bước tiến của quân Kỵ binh.

Trong giai đoạn này, ở Mặt trận miền Tây, quân miền Bắc đang thắng thế, với những chiến công hiển hách của Thiếu tướng Ulysses S. Grant.[31] Nhưng, ở Mặt trận miền Đông, ngay sau thắng lợi to lớn của Binh đoàn Bắc Virginia trước Binh đoàn Potomac trong trận Chancellorsville (30 tháng 4 - 6 tháng 5 năm 1863) cùng với những chiến thắng của quân miền Nam ở vùng thung lũng Shenandoah[35] Robert E. Lee đã quyết định mở cuộc tấn công xâm chiếm miền Bắc lần thứ hai (lần thứ nhất là Chiến dịch Maryland vào tháng 9 năm 1862, kết thúc không thành công bằng trận Antietam đẫm máu). Động thái này sẽ làm đảo lộn các kế hoạch của phe miền Bắc dành cho chiến cuộc mùa hè và có thể giúp giảm áp lực cho lực lượng đồn trú của phe miền Nam đang bị bao vây tại Vicksburg, Mississippi. Cuộc tiến công còn cho phép quân miền Nam có thể sống nhờ vào các đồn điền trù phú ở miền Bắc đồng thời giúp cho bang Virginia - vốn đang bị chiến tranh tàn phá - một thời gian nghỉ ngơi rất cần thiết. Ngoài ra, đội quân 72.000 người[4] của Lee sẽ còn có thể đe dọa tới các thành phố Philadelphia, Baltimore hay Washington, và nhiều khả năng sẽ giúp đẩy mạnh phong trào đòi hòa bình ở miền Bắc.[37][38] Khi ấy, nhân dân miền Bắc sẽ bị suy sụp tinh thần và thế là cuộc chiến kết thúc với phần thắng thuộc về miền Nam.[10]

Ngoài ra, Lee cũng cho rằng, nếu như ông đạt được một thắng lợi vang dội trên đất Bắc, thì hẳn là hai nước Anh và Pháp sẽ đứng về phía ông.[10] Thế là, vào ngày 3 tháng 6 năm 1863, từ Fredericksburg, Virginia, đoàn quân của Lee bắt đầu chuyển về phương Bắc. Để dễ chỉ huy hơn, ông đã tái tổ chức hai Quân đoàn đông đảo của ông thành ba Binh đoàn mới. Trong đó, Trung tướng James Longstreet vẫn là Tư lệnh của Quân đoàn thứ nhất. Quân đoàn cũ của vị tướng đã mất Thomas J. "Stonewall" Jackson được chia thành hai, bao gồm Quân đoàn thứ hai do Trung tướng Richard S. Ewell thống lĩnh và Quân đoàn thứ ba do Trung tướng A.P. Hill chỉ huy. Thiếu tướng J.E.B. Stuart trở thành chỉ huy của Sư đoàn Kỵ binh.[39]

Trận giao tranh lớn đầu tiên trong Chiến dịch này diễn ra vào ngày 6 tháng 6 năm 1863 giữa lực lượng Kỵ binh của hai phe tại Brandy Station gần Culpeper, Virginia. 9.500 quân Kỵ binh miền Nam dưới quyền Stuart bị hai Sư đoàn Kỵ binh (8 nghìn chiến sĩ) kết hợp với 3 nghìn quân Bộ binh miền Bắc của Thiếu tướng Alfred Pleasonton đánh úp, thế nhưng Stuart cuối cùng đã chặn được đợt công kích của quân miền Bắc. Trận bất phân thắng bại này, là cuộc giao tranh chủ yếu bằng Kỵ binh lớn nhất trong cuộc Nội chiến, chính là lần đầu tiên mà những người lính Kỵ binh của Liên bang tỏ ra chả kém quân Kỵ binh của đối phương.[40]

Vào giữa tháng 6 năm 1863, Binh đoàn Bắc Virginia đã có thế để vượt qua sông Potomac và thẳng tiến vào Maryland. Sau khi đánh bại các lực lượng đồn binh của Liên bang trong trận Winchester và Martinsburg, Quân đoàn thứ hai của Ewell bắt đầu vượt qua con sông này vào ngày 15 tháng 6 năm 1863. Quân đoàn của Hill và Longstreet theo bước họ trong hai ngày 24 và 25 tháng 6 năm 1863, quân miền Bắc dưới quyền Tướng Hooker bèn truy sát và đặt mình ở giữa thủ đô của Liên bang và quân của Lee. Các đoàn quân miền Bắc bắt đầu vượt sông Potomac từ ngày 25 cho tới ngày 27 tháng 6 năm 1863.[41]

Bản đồ hình trái xoan này (1863) miêu tả trận địa Gettysburg từ ngày 1–3 tháng 7 năm 1863, cho thấy các cứ điểm và chuyển động của quân sĩ và Pháo binh, những nét gạch địa hình, hệ thống thoát nước, đường sá, hỏa xa, và nhà cửa với tên của các khu cư trú trong thời điểm của trận Gettysburg.

Lee ra lệnh gắt gao cho quân của mình phải hạn chế tối thiểu mọi hành vi gây ấn tượng xấu cho nhân dân miền Bắc.[42] Binh lính Liên bang thường không ăn cướp triệt để lương thực, ngựa kéo và mọi nguồn tiếp tế khác, mặc dầu các Sĩ quan hậu cần không thành công lắm trong việc hoàn trả cho các nông dân và thương nhân miền Bắc bằng đồng tiền của Liên minh. Nhiều thị trấn, đặc biệt là York, Pennsylvania, bị quân miền Nam đe dọa hủy diệt và buộc phải nộp các khoản tiền thay cho tiếp tế. Trong cuộc xâm chiếm này, quân đội miền Nam đã bắt giữ chừng 40 người Mỹ gốc Phi ở phía Bắc, trong đó một số người là những người nô lệ vừa trốn thoát nhưng phần lớn họ là dân tự do. Họ bị đưa về phía Nam và trở thành nô lệ dưới sự giám sát chặt chẽ.[43]

Vào ngày 26 tháng 7 năm 1863, các tốp lính của Sư đoàn do Thiếu tướng Jubal Early chỉ huy (nằm trong Quân đoàn của Ewell) chiếm đóng thị trấn Gettysburg sau khi đánh lui đội dân binh vừa được thành lập của Pennsylvania trong một loạt các trận giao tranh lẻ tẻ. Early bắt nhân dân khu vực này phải "cống nạp" cho nhưng không thu thập được nguồn tiếp tế này thật đấng kể. Binh lính đốt phá vài cái toa xe đường sắt và một chiếc cầu mái che, và hủy diệt các đường hỏa xa và đường dây điện thoại gần đó. Sáng ngày hôm sau, Early lên đường tiến tới Hạt York cận kề.[44]

Khi ấy, trong một bước tiến gây tranh cãi, Lee xuống lệnh cho Jeb Stuart nắm giữ một số lượng lính Kỵ binh của toàn quân và tiến binh quanh sườn phía Đông của Quân đội phe Liên bang. Các quân lệnh của Lee mang lại cho Stuart rất nhiều quyền hạn, và cả hai vị tướng lĩnh đều bị chỉ trích do sự vắng mặt quá lâu của lực lượng Kỵ binh dưới quyền Stuart, cũng như không thể giao cho các chiến sĩ Kỵ binh một vai trò tích cực hơn trong quân đội. Stuart và ba Lư đoàn tinh nhuệ nhất của ông ta đã vắng mặt khỏi Quân đội Liên minh trong giai đoạn quyết định của cuộc tiến quân về Gettysburg - nơi định mệnh cho cuộc Bắc tiến của ông[31] - và hai ngày đầu của trận đánh. Vào ngày 29 tháng 6 năm 1863, Đại tướng Lee xuất binh theo đường tiến hình mái vòm, từ Chambersburg (28 dặm Anh (45 cây số) về hướng Tây Bắc của Gettysburg) cho đến Carlisle (30 dặm (48 cây số) về phía Bắc của Gettysburg) rồi tới gần Harrisburg và Wrightsville trên dòng sông Susquehanna.[45]

Trong một cuộc tranh cãi về vấn đề chia quân ra bố phòng đồn bót tại Harpers Ferry, Hooker xin thôi việc, thế rồi Tổng thống Abraham Lincoln và Tổng chỉ huy Henry W. Halleck - vốn đang tìm lý do để cách chức ông - liền phê chuẩn ngay. Vào sáng ngày 28 tháng 6 năm 1863, họ cử Thiếu tướng George Gordon Meade, khi ấy là vị Tư lệnh của Quân đoàn V, lên thay chức Hooker.[46] Vị tân chỉ huy vốn là người đã khảo cứu về sách lược của Lee từ lâu, và do đó, xem ra ông có khả năng để mà đối đầu với Lee trong cuộc chiến đấu này.[35]

Vào ngày 29 tháng 6, khi Lee hay tin rằng Binh đoàn Potomac đã vượt qua sông Potomac, ông ban lệnh cho các binh sĩ rập kết xung quanh Cashtown, nằm ở chân phía Đông của núi South Mountain và cách Gettysburg 8 dặm Anh (13 cây số) về hướng Tây.[47] Vào ngày 30 tháng 6 năm 1863, trong khi một phần của Quân đoàn dưới quyền Hill hãy còn đóng quân tại Cashtown, một trong các Lữ đoàn của Hill, đó là Lữ đoàn Bắc Carolinia dưới quyền Chuẩn tướng J. Johnston Pettigrew, lại cả gan kéo về Gettysburg. Trong Hồi ký của ông, Thiếu tướng Henry Heth, vị Sư đoàn trưởng của Pettigrew, tuyên bố rằng ông đã ra lệnh cho Pettigrew đi tìm nguồn tiếp tế tại thị trấn này—nhất là giày cho quân sĩ. Tác giả Eicher không đồng tình với nguồn tin này, dựa theo đợt tiến quân của Early vào Gettysburg trước đó, nhưng nhiều nhà sử học khác cho là đúng.[48]

Khi các chiến sĩ của Pettigrew tiến tới Gettysburg vào ngày 30 tháng 6 năm 1863, họ phát hiện ra đội Kỵ binh Liên bang dưới sự chỉ huy của Chuẩn tướng John Buford đã tiến vào hướng Nam của thị trấn, và Pettigrew đã quay trở lại Cashtown mà không hề phải đụng độ với quân Kỵ binh của Buford. Khi Pettigrew cấp báo với Hill và Heth về những gì mà ông đã nhìn thấy, lại chẳng có vị tướng nào thèm tin là có một lực lượng chính quy của Liên bang nằm trong hoặc là ngoài thị trấn, mà chẳng qua chỉ là đội dân quân Pennsylvania. Bất chấp quân lệnh của Đại tướng Lee không cho đánh một trận lớn với quân Liên bang chừng nào mà toàn quân của ông hãy còn chưa tập trung, Hill quyết tâm tổ chức một cuộc trinh thám do quân sĩ thực hiện trong buổi sáng ngày hôm sau để xem xét tầm cỡ và thực lực của quân lực Liên bang ở mặt trận của ông. Lúc khoảng 5 giờ sáng vào ngày Thứ Tư 1 tháng 7 năm 1863, Hai Lữ đoàn của Sư đoàn dưới quyền Heth kéo rốc về Gettysburg.[49] Dần dần, những sự kiện diễn ra sau đó sẽ đưa tháng 7 năm 1863 trở nên một mốc quan trọng của cơn chiến tranh Nam-Bắc ở nước Mỹ.[35]